 "Mijn Buitenplaats"){kind=logo}
De rijkelijk versierde, statige voordeur met levensboom
‘Met de deur in huis vallen’ is bij boerderijen allang geen vanzelfsprekendheid meer. Dat was vroeger wel anders, want een gang in de boerderij kwam spaarzaam voor.
)
4 juli, 2023
Deel pagina
)
Beke Hendriksma
3 min leestijd
Vroeger was de achter- of zijdeur de gebruikelijkste en meest logische toegang tot de boerderij en is dat nog altijd. Van oudsher gaat in grote delen van Nederland de voordeur alleen open bij hoog bezoek, trouwerijen of begrafenissen. Vanwege deze bijzondere functie is de statige voordeur vaak rijkelijk bewerkt: grote panelen met geprofileerde lijsten, kunstig gesmeed hang- en sluitwerk en een bovenlicht met gesneden ornamenten of een gietijzeren levensboom.
Van sombere ruimte naar een rijkelijk gedecoreerde gang
Een gang in een boerderij was vroeger zeldzaam, maar sinds de zeventiende eeuw zag je ze steeds vaker. In die tijd diende de gang vooral als functionele ruimte die de verschillende vertrekken met elkaar verbond. Vanaf de achttiende eeuw, toen het aantal woonvertrekken en daarmee het aantal gangen in de boerenhuizen toenam, werd de gang ook als een representatieve ruimte gebruikt. Het ontwikkelde zich steeds meer tot een ontvangstruimte. Er kwamen meubels in de gang te staan, aan de muur kwam een kapstok, en jachttrofeeën en prenten werden opgehangen. Hoe royaler en rijker gedecoreerd de gang was, des te meer aanzien de woning kreeg en de status van de eigenaar verhoogde.
Voordeur alleen voor hoog bezoek
Alhoewel de gang in de loop der jaren ontwikkelde tot een statusbepalende ontvangstruimte, werd de voordeur nog altijd zelden gebruikt. Vaak alleen bij hoog bezoek of voor speciale gelegenheden als een trouwerij of een begrafenis. Via de voordeur betraden bruid en bruidegom hun boerderij en via dezelfde deur werd na een overlijden de lijkkist naar buiten gedragen. Daarom wordt de voordeur soms ook wel als statie-, lijk- of dooddeur aangeduid. Vanwege deze bijzondere functie is de statige voordeur vaak rijkelijk bewerkt met onder andere grote panelen met geprofileerde lijsten, kunstig gesmeed hang- en sluitwerk en een bovenlicht met gesneden ornamenten of een gietijzeren levensboom.
Levensboom in het bovenlicht
In het bovenlicht van de voordeur van een boerderij werd vroeger vaak een prachtige, antieke en Oudhollandse levensboom of ornament geplaatst. Dit gietijzeren, of wit geschilderde, symmetrische ornament werd ter versiering van boerderijen of als Christelijk symbool toegepast. Over het algemeen is de levensboom een rijkversierde, rechtopstaande stam met een bescheiden kruin, waarin zich twee belletjes of klokjes bevinden. Het geheel wordt soms gecompleteerd door een viertal, eveneens gegoten, hoekstukken. In de negentiende eeuw konden ze relatief goedkoop en op grotere schaal geproduceerd worden, waardoor een ieder een levensboom in het bovenlicht van de voordeur kon plaatsen.
De levensboom ter versiering of als symbool
Destijds, en misschien nu nog wel, had een levensboom een symbolische functie voor velen. Vanwege zijn uiterlijk kon het gezien worden als een verbinding tussen hemel en aarde: de versiersels onderin zijn de wortels in de bodem, de versiersels aan de bovenkant zijn de takken gericht naar de hemel. Sommige zien de levensboom als bemiddelaar tussen mensen en goden. Anderen zijn van mening dat het de eeuwigheid symboliseert: de levensboom bloeit elk jaar weer opnieuw. De knoppen komen in het voorjaar uit, in de zomer groeit de boom, vruchten en zaden worden in de herfst verspreid, en in de winter is er rust.
Leuk om te weten
De gesneden ornamenten of een gietijzeren levensboom kunt u door heel Nederland vinden bij oude huizen, boerderijen of grachtenpanden. Inrichters van horecagelegenheden gebruiken ze ook vaak als versiering. Tegenwoordig worden deze ornamenten of levensbomen ook nieuw geleverd ‘als oud model’. De echte authentieke ornamenten kunt u vaak vinden op rommelmarkten en verzamelaarsbeurzen. Of kijk tijdens een fiets of wandeltocht eens naar het bovenlicht van oude boerderijen, dan ziet u ze geheid!
Bronnen
Literatuur: Binnen bij Boeren. Wonen en werken in historische boerderijen. Stichting Manifestatie Historisch Interieur 2001 Amsterdam
)
)
)
)
)
)
)
)